Anoreksja to jedno z najpoważniejszych zaburzeń psychicznych, prowadzące do skrajnego ograniczenia spożycia pokarmu, lęku przed przybraniem na wadze oraz zaburzeń postrzegania własnego ciała. Wiadomo już, że osoby z anoreksją są narażone na poważne skutki zdrowotne, w tym depresję, lęki i wyniszczenie organizmu. Jednak nowe badania sugerują, że anoreksja może mieć głębsze neurobiologiczne przyczyny, związane z funkcjonowaniem neuroprzekaźników w mózgu.
Czytaj też: Ponad 6000 skanów i wreszcie wiemy, jak wygląda ADHD w mózgu
Naukowcy z Uniwersytetu w Turku w Finlandii odkryli, że osoby z anoreksją mają zwiększoną dostępność receptorów opioidowych w obszarach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie nagrody i apetyt. To odkrycie może wyjaśniać, dlaczego pacjenci z anoreksją odczuwają mniejszą przyjemność z jedzenia i mają zmniejszoną motywację do jego spożywania.
Jak anoreksja wygląda w mózgu?
Dotychczasowe badania sugerowały, że anoreksja wiąże się z poważnymi zmianami w strukturze mózgu oraz niedoborami neuroprzekaźników, takich jak acetylocholina w prążkowiu – obszarze odpowiadającym za kontrolę ruchu i system nagrody. Najnowsze wyniki opisane w Molecular Psychiatry wskazują, że kluczową rolę w tym mechanizmie mogą odgrywać receptory opioidowe μ (MOR), które odpowiadają za regulację apetytu i odczuwanie przyjemności.
Czytaj też: Potężna maszyna skanuje ludzkie mózgi. Zdjęcia nie pozostawiają żadnych wątpliwości
Prof. Pirjo Nuutila z Uniwersytetu w Turku, współautorka badania, mówi:
Neuroprzekaźnictwo opioidowe reguluje apetyt i odczuwanie przyjemności w mózgu. U pacjentów z anoreksją poziom aktywności opioidowego układu nerwowego był podwyższony w porównaniu do grupy kontrolnej.
Co ciekawe, wcześniejsze badania wykazały, że u osób z otyłością aktywność tego układu jest obniżona. Oznacza to, że system opioidowy może odgrywać kluczową rolę zarówno w utracie, jak i przybieraniu na masie.
W badaniu wzięło udział 13 kobiet z anoreksją (w wieku 18–32 lata) oraz 13 zdrowych kobiet o prawidłowej wadze. Średni wskaźnik masy ciała (BMI) pacjentek z anoreksją wynosił poniżej 17,5, natomiast u kobiet z grupy kontrolnej znajdował się w zakresie 20–25. Naukowcy wykorzystali pozytonową tomografię emisyjną (PET) do pomiaru dostępności receptorów MOR oraz poboru glukozy przez mózg. Jednym z kluczowych pytań badaczy było to, jak organizm pacjentów z anoreksją radzi sobie z niedoborem energii – czy mózg pozostaje uprzywilejowany w dostępie do zasobów energetycznych?
Prof. Lauri Nummenmaa, neurobiolog poznawczy z Uniwersytetu w Turku, wyjaśnia:
Mózgi pacjentów z anoreksją zużywały podobne ilości glukozy, co mózgi zdrowych osób. Pomimo ogólnego niedożywienia organizm stara się chronić funkcjonowanie mózgu tak długo, jak to możliwe.
To sugeruje, że mózg może odgrywać kluczową rolę w mechanizmach anoreksji – nawet w stanie niedożywienia priorytetem organizmu jest zapewnienie mu odpowiedniego poziomu energii. Interesujące jest to, że wzrost dostępności receptorów MOR u pacjentek z anoreksją jest “lustrzanym odbiciem” zmian obserwowanych u osób z otyłością. Wcześniejsze badania wykazały, że po utracie masy ciała dochodzi do zwiększenia liczby receptorów opioidowych, co może wzmacniać mechanizmy regulujące apetyt.
W praktyce oznacza to, że układ opioidowy może pełnić rolę regulatora masy ciała, działając w dwóch kierunkach – jego podwyższona aktywność może tłumić apetyt i prowadzić do anoreksji, natomiast jego obniżona aktywność może sprzyjać nadmiernemu jedzeniu i otyłości.
Jak zauważają autorzy, badanie miało pewne ograniczenia. Po pierwsze, przeprowadzono je wyłącznie na kobietach, co wynika z faktu, że anoreksja częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Jednak z tego powodu wyniki mogą nie być w pełni reprezentatywne dla całej populacji. Dodatkowo badanie obejmowało niewielką liczbę uczestników – jedynie 13 osób w każdej grupie. Brakowało także szczegółowej analizy zachowań żywieniowych pacjentek, ponieważ naukowcy celowo zrezygnowali z ankiety dotyczącej ich nawyków, aby uniknąć dodatkowego stresu u badanych. Nie jest również jasne, czy zmiany w aktywności układu opioidowego są przyczyną, czy skutkiem anoreksji. To pytanie wymaga dalszych badań, które pozwolą lepiej zrozumieć mechanizmy tej choroby.
Badania nad neurobiologicznymi podstawami anoreksji są kluczowe dla opracowania nowych metod leczenia. Obecnie terapia anoreksji opiera się głównie na psychoterapii i leczeniu objawowym, jednak lepsze zrozumienie procesów zachodzących w mózgu może pozwolić na rozwój bardziej ukierunkowanych interwencji.
Prof. Lauri Nummenmaa podsumowuje:
Mózg reguluje apetyt i odżywianie, a zmiany w jego funkcjonowaniu są powiązane zarówno z otyłością, jak i zbyt niską masą ciała. Ponieważ aktywność układu opioidowego ma także związek z lękiem i depresją, nasze odkrycia mogą pomóc wyjaśnić emocjonalne objawy i wahania nastroju, które towarzyszą anoreksji.
