W ramach czwartej edycji konkursu INNOGLOBO organizowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju, projekt badawczy pt. „Nowe podejście do farmakoterapii apatii poudarowej – opracowanie i rozwój innowacyjnego produktu leczniczego” otrzymał dofinansowanie w wysokości 1,5 miliona złotych. Jego liderką jest dr hab. Monika Marcinkowska, farmaceutka i naukowczyni związana z Katedrą Chemii Farmaceutycznej UJ CM oraz Centrum Rozwoju Terapii Chorób Cywilizacyjnych i Związanych z Wiekiem (CDT-CARD). Projekt zostanie zrealizowany we współpracy z belgijskim partnerem przemysłowym, co wpisuje się w międzynarodowy charakter konkursu. To nie tylko prestiżowe wyróżnienie, ale i konkretna szansa na przełom w leczeniu.
Nowy lek na jedno z najczęstszych powikłań po udarze mózgu
Apatia poudarowa – stan charakteryzujący się głębokim spadkiem motywacji, brakiem inicjatywy i emocjonalną obojętnością – występuje u znacznego odsetka pacjentów po udarze, prowadząc do izolacji, trudności w rehabilitacji i pogorszenia jakości życia. Jak podkreśla sama badaczka, to jedno z najbardziej zaniedbanych obszarów neurologii, a zarazem poważne wyzwanie dla opiekunów i całych systemów ochrony zdrowia.
Czytaj też: Rewolucja w leczeniu udarów mózgu. Wirujący mikrobot podwoi skuteczność usuwania zakrzepów
Dr hab. Monika Marcinkowska mówi:
Brak skutecznych metod farmakoterapii sprawia, że to schorzenie jest ogromnym obciążeniem dla systemów opieki zdrowotnej i rodzin opiekujących się chorymi. Zatem rozwój skutecznych terapii apatii poudarowej pozostaje kluczowym wyzwaniem medycznym i społecznym o globalnym znaczeniu.
Projekt wykorzystuje strategię tzw. repozycjonowania leków (ang. drug repurposing), czyli ponownego zastosowania znanych już cząsteczek leczniczych w nowych wskazaniach terapeutycznych. Zaletą tej metody jest skrócenie czasu opracowania terapii i obniżenie kosztów wdrożenia, przy jednoczesnym zachowaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa, potwierdzonego wcześniejszymi badaniami. W tym przypadku chodzi o repozycjonowanie konkretnego leku tak, aby odpowiadał potrzebom pacjentów z apatią poudarową.
To podejście zyskuje coraz większą popularność na świecie i może stanowić odpowiedź na pilne potrzeby w obszarach, które pozostają poza głównym nurtem badań przemysłu farmaceutycznego. Projekt realizowany przez UJ CM wpisuje się również w Listę Krajowych Inteligentnych Specjalizacji, co potwierdza jego zgodność z długofalową strategią rozwoju nauki w Polsce.
Dr hab. Monika Marcinkowska to badaczka z imponującym dorobkiem. Ukończyła Wydział Farmaceutyczny UJ CM, doktorat uzyskała na Politechnice Mediolańskiej, a doświadczenie zdobywała na licznych stażach zagranicznych. Jest współautorką pięciu zgłoszeń patentowych, w tym opracowanych w ramach współpracy z firmą Adamed. Prowadziła już wcześniej projekty finansowane przez Narodowe Centrum Nauki i Fundację na rzecz Nauki Polskiej, a jej badania koncentrują się na poszukiwaniu biologicznie aktywnych cząsteczek mogących stać się przyszłymi lekami.
Od 2018 roku była zaangażowana w powołanie CDT-CARD – jednostki badawczej o kluczowym znaczeniu dla rozwoju terapii chorób cywilizacyjnych. W listopadzie 2024 r. otrzymała również Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za osiągnięcia naukowe, które posłużyły jako podstawa do nadania stopnia doktora habilitowanego.
Apatia poudarowa – cichy dramat po udarze
Udar mózgu to jedna z głównych przyczyn niepełnosprawności na świecie. W Polsce każdego roku odnotowuje się ponad 60 tys. przypadków udaru, z czego znaczna część pacjentów zmaga się później z różnymi deficytami neurologicznymi. Apatia poudarowa, choć mniej widoczna niż niedowład czy afazja, może w równym stopniu utrudniać powrót do codziennego funkcjonowania. Niestety, wciąż brakuje dla niej skutecznych metod leczenia. Tym większe znaczenie ma próba stworzenia celowanego, nowoczesnego leku, który przywróci pacjentom nie tylko energię, ale i chęć do życia.
Jeśli projekt zakończy się sukcesem, efektem będzie gotowy produkt leczniczy oparty na znanej cząsteczce, ale zastosowany w nowatorski sposób – i skierowany do konkretnej grupy pacjentów. To nie tylko realna pomoc dla chorych, ale też modelowy przykład na to, jak nauka akademicka może szybko i skutecznie reagować na pilne potrzeby kliniczne.
