Fluoryzację wody, jako metodę ochrony przed próchnicą zębów, rozpoczęto w roku 1950 w USA, a niedługo potem w Europie. Jednak okazało się, że bezpieczniejszym sposobem jest mycie zębów pastami wzbogaconymi w jony fluorkowe oraz wcieranie, płukanie lub powlekanie powierzchni zębów środkami zawierającymi aktywny fluor.
Fluor. Przedmiot awantury politycznej w Stanach Zjednoczonych
Centers for Disease Control and Prevention uznały fluoryzację wody za jedno z największych osiągnięć zdrowia publicznego XX wieku. Niemniej nie wszyscy Amerykanie są z tego zadowoleni. Dyskusje na ten temat podpalały się do tego stopnia, że stały się elementem kampanii wyborczej Donalda Trumpa.
Fluoryzacja wody miała zapobiegać próchnicy zębów. Pod koniec ubiegłego roku Sąd Okręgowy Stanów Zjednoczonych dla Północnego Dystryktu Kalifornii wydał orzeczenie nakładające na Agencję Ochrony Środowiska (EPA) obowiązek ograniczenia stężenia fluoru w wodzie pitnej.
Robert F. Kennedy Jr., który wycofał się z wyścigu o fotel prezydenta, nazwał fluor w jednym z twettów “odpadem przemysłowym”, który powoduje zapalenie stawów, złamania kości, raka kości, utratę IQ, zaburzenia neurorozwojowe i choroby tarczycy. Post szybko był wyświetlony 22 miliony. Jeszcze na początku listopada 2024 poinformował, że administracja Donalda Trumpa, jeśli on wygra wybory, usunie fluor z wody pitnej.
W Journal of Health Economics opublikowano badanie wykazujące, że dzieci w wieku od 0 do 5 lat pijące fluoryzowana wodę mogą w dorosłym życiu doświadczać mniejszej niezależności ekonomicznej, sprawności fizycznej i mieć słabsze zdrowie. Cochrane Database of Systematic Reviews poddał w wątpliwość picie fluorowanej wody, gdyż obecnie w powszechnym użytku są pasty do zębów i płyny do płukania ust z fluorem. Stało się to dwa tygodnie po wydaniu przez amerykańskiego sędziego w Kalifornii decyzji, iż dodawanie fluoru do publicznej wody pitnej w celu zapobiegania próchnicy zębów jest ryzykowne dla niektórych grup ludności, więc sytuacja wymaga interwencji rządu.
Fluor – co o nim wiadomo
Fluor jest to pierwiastek obecny w całej skorupie ziemskiej. W formie fluorków wchodzi on w skład wielu różnych minerałów, natomiast śladowe ich stężenia jest w wielu wodach, przy czym wyższą ich zawartość można często spotkać w wodach podziemnych.
W polskich wytycznych dotyczących jakości wody do picia istnieją badania potwierdzające korzystny wpływ fluoru na zdrowie – niskie stężenia fluorków chronią przed próchnicą zębów zarówno dzieci, jak i dorosłych (ochronne działanie fluorków rośnie wraz ze stężeniem do ok. 2 mg tych związków na litr wody; natomiast ich minimalne stężenie wymagane do zapewnienia korzystnego ich wpływu wynosi ok. 0,5 mg/l). Mimo to w wytycznych mowa, że fluorki mogą też szkodliwie oddziaływać na szkliwo i powodować łagodną fluorozę zębów, jeżeli ich stężenie w wodzie do picia wyniesie od 0,9 do 1,2 mg/l, zależnie od ilości jej spożycia i narażenia na fluorki z innych źródeł.
Główny Inspektorat Sanitarny w sprawie fluoryzacji wody pitnej
Focus o Zdrowiu poprosił Główny Inspektorat Sanitarny o wydanie stanowiska w sprawie fluoryzacji wody pitnej. W odpowiedzi czytamy, że woda wodociągowa przeznaczona do spożycia przez ludzi w Polsce nie jest fluorkowana, zaś stężenie fluorków w wodzie jest wyłącznie pochodzenia naturalnego. Fluor jest to pierwiastek obecny w całej skorupie ziemskiej. W formie fluorków wchodzi on w skład wielu różnych minerałów, natomiast śladowe stężenia fluorków istnieją w wielu wodach, przy czym wyższą ich zawartość można często spotkać w wodach podziemnych. Fluorki są powszechnie używane w preparatach stomatologicznych (zwłaszcza w obszarach świata charakteryzujących się wysoką konsumpcją cukru), gdyż zapobiegają próchnicy zębów. Są składnikiem tabletek, płynów do płukania ust, past do zębów, lakierów i żeli do stosowania miejscowego.
Czytaj także: Uśmiech pod lupą. Co trzeci Polak nie wie, jak myć zęby
Po przyjęciu drogą pokarmową, rozpuszczalne w wodzie fluorki są szybko i niemal całkowicie wchłonięte z układu pokarmowego. Są również absorbowane po wprowadzeniu do organizmu drogą oddechową. Przyswojone fluorki są szybko rozprowadzane po organizmie, stając się częścią uzębienia i kośćca. Łączne dzienne narażenie na fluorki może być bardzo różne. Zależy ono od stężenia fluorków w wodzie do picia i wielkości spożycia, ich zawartości w żywności jak również od stosowania preparatów stomatologicznych.
Niemniej jednak należy wskazać, że ustalona w 1984 r. i potwierdzona w 1993 r. zalecana dopuszczalna wartość stężenia fluorków w wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi wynosząca 1,5 mg/l nie uległa zmianie, co znalazło potwierdzenie w Wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia opublikowanych w 2011 r. oraz ich aktualizacji z 2017 r. pn. “Guidelines for drinking-water quality: first addendum to the fourth edition”.
Fluor. Po co on człowiekowi
Fluor jest pierwiastkiem niezbędnym do tworzenia prawidłowej tkanki kostnej. Pobudza proliferację osteoblastów, hamując jednocześnie aktywność osteoklastów, w efekcie indukując postępujący przyrost masy kostnej. Związki fluoru znalazły zastosowanie w leczeniu osteoporozy z uwagi na poprawę bilansu wapniowego.
Iwona Błaszczyk, Elżbieta Ratajczak-Kubiak, Ewa Birkner z Zakładu Biochemii Ogólnej Katedry Biochemii, Śląski Uniwersytet Medyczny w artykule “Korzystne i szkodliwe działanie fluoru” przypominają, że toksyczność fluoru zależy od dawki i czasu ekspozycji. Przewlekłe lub ostre narażenie na fluor może wystąpić z powodu jego obecności w diecie lub w efekcie zanieczyszczenia środowiska jego związkami. Skutkiem tego jest fluoroza zębów i szkieletu. W pierwszym etapie na zębach pojawiają się białe plamki, a następnie szkliwo ciemnieje i pęka.
Fluor jest prooksydantem i indukuje wzmożone procesy wolnorodnikowe, które prowadzą do uszkodzeń lipidów, białek, DNA w nerkach, wątrobie, mózgu, krwi.
Fluor. Jego źródła w diecie
Źródłem fluoru w diecie jest głównie woda, herbata, produkty zbożowe, warzywa liściaste, orzechy, ryby, ziemniaki. W organizmie człowieka fluor występuje w ilości około 3 mg/kg masy ciała, a zapotrzebowanie na ten pierwiastek zmienia się w zależności od wieku, płci i masy ciała.
Zapotrzebowanie na fluor [mg/dobę]
- 1–3 lat (masa ciała 13 kg) 0,7
- 4–8 lat (masa ciała 22 kg) 1,1
- 9–13 lat (masa ciała 40 kg) 2,0
- Chłopcy 14–18 lat (masa ciała 64 kg) 3,2
- Dziewczęta 14–18 (masa ciała 57 kg) 2,9
- Mężczyźni (masa ciała 76 kg) 3,8
- Kobiety (masa ciała 61 kg) 3,1
U dzieci 80 proc. pobranego fluoru zostaje zużytkowane na potrzeby rosnących kości i zębów, a u osób młodych oraz w średnim wieku około 50 proc. jest wykorzystane do przebudowy kości. Dawka toksyczna wynosi powyżej 20 mg F/dobę.
Fluor w wodach mineralnych
W 2003 roku Komisja Europejska opublikowała listę naturalnych składników obecnych w wodach mineralnych oraz ich dopuszczalne stężenie. Maksymalna zawartość fluoru została określona jako 5 mg/l, a jej przekroczenie uznano za groźne dla zdrowia. W Polsce najwyższe dopuszczalne stężenie fluoru w wodzie przeznaczonej do spożycia lub celów gospodarczych wynosi 1,5 mg/l, jednak wśród napojów produkowanych w Polsce, napoje z ekstraktem herbaty oraz niektóre wody mineralne mogą zawierać nawet do 1,39 mg F/l.
“Analiza zawartości fluoru w diecie polskiej populacji wykazała, że spożycie fluorków wraz z niektórymi produktami może przekraczać zalecaną bezpieczną dawkę.” – pisały autorki przywołanego opracowania.
Fluor. Jego związki stosowane w medycynie
W stomatologii są stosowane ze względu na przeciwpróchnicze działanie jonów fluoru (F-). Następuje zahamowanie demineralizacji i zwiększenie mineralizacji tkanki zębów. Poza tym fluorki ograniczają metabolizm i wzrost bakterii próchnicotwórczych, zmniejszając tym samym ryzyko powstania próchnicy. Prewencja próchnicy to 1 mg F/l.
Fluor jest także pierwiastkiem niezbędnym do tworzenia prawidłowej tkanki kostnej. Związki fluoru znalazły zastosowanie w leczeniu osteoporozy. Leczenie małymi dawkami fluorków zmniejsza ilość złamań trzonów kręgów, a stosowanie łącznych dawek fluorków i witaminy D jest zalecane jako ochrona przed utratą masy kostnej u osób przyjmujących sterydy. Stwierdzono, że w pewnym zakresie stężeń fluor może hamować rozwój zmian miażdżycowych w aorcie i innych naczyniach tętniczych.
Wg prawa obowiązującego w Unii Europejskiej woda fluorkowana jest produktem leczniczym i nie dopuszcza się obligatoryjnego wzbogacania we fluor wody pitnej na terenie UE.
Fluor – toksyczność
Toksyczność fluoru zależy od dawki i czasu ekspozycji. Przewlekłe lub ostre narażenie na fluor może wystąpić z powodu jego obecności w diecie lub w efekcie zanieczyszczenia środowiska związkami fluoru.
Dzięki wątrobie i nerkom fluor jest eliminowany z organizmu, a więc te narządy są najbardziej narażone na jego szkodliwe działanie. Główną drogą usuwania fluoru z organizmu jest jego wydalanie z moczem. Nadmierna podaż fluoru powoduje degenerację nabłonka kanalików nerkowych, przerost i zanik miąższu nerek, prowadząc do niewydolności nerek.
W wątrobie powstają stany zapalne, a nawet zmiany martwicze, hamowanie syntezy białek i zaburzenia jej funkcji detoksykacyjnych. Znane jest także zjawisko hiperglikemii fluorkowej, wynikające m.in. z hamowania wydzielania insuliny przez komórki β trzustki i zaburzenia wydzielania hormonów tarczycy.
Poza tym fluor jest silnie neurotoksyczny. Powoduje zmiany neurodegeneracyjne w móżdżku, hipokampie i korze mózgu. Obniża zdolność uczenia i zapamiętywania. Istnieją nawet hipotezy, że długotrwałe narażenie na fluor może mieć niekorzystny wpływ na inteligencję, zwłaszcza u dzieci. Przedłużająca się ekspozycja na fluorki skutkuje uszkodzeniem narządów rozrodczych i bezpłodnością, zwiększa odsetek poronień i jest bardzo toksyczna dla płodu.
Fluor jako prooksydant indukuje wzmożone procesy wolnorodnikowe, które prowadzą do uszkodzeń lipidów, białek, DNA w nerkach, wątrobie, mózgu, krwi.
W przypadku przewlekłego lub ostrego zatrucia fluorem pojawiają się zaburzenia w gospodarce mineralnej, a dotyczą m.in. wapnia, magnezu i fosforu.
Niekorzystne jest łączne przyjmowanie kofeiny i fluoru (np. napoje energetyzujące) na kości i zęby, co przejawia się tendencją do zwiększenia kumulacji fluorków w kościach, a zmniejszenia jego zawartości w zębach oraz nasileniem zaburzeń gospodarki wapniowej.
Wobec doniesień naukowych o toksyczności fluoru stosowanego w zbyt dużych dawkach, jego przyjmowanie wraz z dietą oraz dodatkowe stosowanie w postaci preparatów stomatologicznych i leków wymaga dużej rozwagi. Kontrola ilości przyjmowanych fluorków powinna szczególnie dotyczyć dzieci.
