Neurotypowa większość otaczająca osobę autystyczną, neuaroatypową, stara się ukształtować ją na swoje podobieństwo, chce, żeby funkcjonowała seksualnie zgodnie z normami narzuconymi przez nich. Zapominamy, że osoba może być zdrowa seksualnie, doświadczyć dobrostanu, nie zastanawiamy się, co będzie oznaczało dobrostan osoby ze znaczną niepełnosprawnością intelektualną ze spektrum autyzmu. Czasem może to oznaczać po prostu, że w sposób godny, pełen szacunku ma szansę rozładować w intymnych warunkach swoje napięcie seksualne, być może mniej typowo niż będzie się to wydawać osobom z otoczenia, np. rodzicom czy nauczycielom.
– W swojej praktyce staram się pokazać osobom w spektrum, jak mają korzystać w swoim życiu seksualnym z cech swojej neuroróżnorodności, swojego odmiennego profilu sensorycznego, współwystępującego ADHD itd. Takie osoby powinno wspierać się przez całe życie. Problemy nie pojawiają się dopiero w wieku dorastania, czy też w dorosłości.
Ich początek jest znacznie wcześniej: w braku nauki tego, co jest prywatne, co publiczne, w braku przestrzegania pewnych zasad już na wcześniejszych etapach życia – mówiła na konferencji CMKP dr Izabela Fornalik, pedagożka specjalna i edukatorka seksualna z USWPS, członkini Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej. W Polskim Towarzystwie Seksuologicznym przewodniczy Zespołowi ds. Seksualności Osób z Niepełnosprawnością. Autorka „Dojrzewanie. Miłość. Seks. Poradnik dla rodziców osób z niepełnosprawnością intelektualną”.
Seksualność osób neuroatypowych. Zaburzenia kompulsywne zachowań seksualnych
Ekspertka coraz częściej diagnozuje u pacjentów zaburzenia kompulsywne zachowań seksualnych. U tych osób współwystępują: nerwica natręctw, ADHD czy też zaburzenia psychotyczne i inne trudności.
Jej zdaniem bardzo ważne jest uwzględnienie leczenia, bo leki przeciwpsychotyczne mogą powodować trudności z erekcją, z wytryskiem. Bywa, że żaden lek przeciwpsychotyczny nie zmieni zachowań masturbacyjnych, które mogą mieć charakter nawykowy, nawet kompulsywny, a z tym najczęściej trafiają osoby po pomoc, jeśli nie zostanie podjęta interwencja behawioralna czy też nie zaistnieją zmiany w środowisku osoby w spektrum. Sprawę pogarsza fakt, że osoba, która wcześniej miała szansę rozładować napięcie seksualne, w tej chwili ma już większą trudność ze względu na dysfunkcje seksualne, które pojawiły się w wyniku leczenia.
Dr Izabela Fornalik:
Wsparcie seksuologiczne powinno służyć rozwojowi samoświadomości osoby w spektrum. Badania mówią, że jest to grupa, u której samoświadomość seksualna w wielu wymiarach jest znacznie niższa i kiedy przełożymy to na funkcjonowanie seksualne, będzie to generować problemy.
Zdaniem ekspertki świadomość seksualna pozwala na refleksję, myślenie o swoich cechach seksualnych, ale także wrażliwość na ocenę seksualności przez innych, co stanowi dużą trudność. To, że ktoś rozbiera się publicznie wypływa z faktu trudności z samoświadomością seksualną.
– Wiele osób, z którymi pracuję, to osoby, które doświadczyły przemocy seksualnej, czy też świadomości swojej atrakcyjności seksualnej. Niska samoświadomość generuje trudności z inicjowaniem, interpretowaniem zachowań seksualnych, z umieszczeniem ich w pewnym kontekście. To jest największy problemem, bo zakochanie kończy się stalkingiem, czy też innymi trudnymi zachowaniami.
Następnie jest interwencja, a czasem są konsekwencje prawne. Wsparcie powinno uwzględnić także aspekty związane z tożsamością płciową i seksualną. Mnóstwo badań potwierdza występowanie niezgodności płciowej w różnych postaciach. Tak jak również niebinarność osób w spektrum autyzmu – tłumaczyła dr Fornalik.
– Mówimy o około sześciokrotnie częstszym występowaniu niezgodności płciowej. Praca kliniczna musi uwzględniać inny sposób widzenia płci i definiowania płci przez zasady w spektrum autyzmu. Często osoby w spektrum, które są rzeczywiście osobami z niezgodnością płciową, przeżywają, czy też stosują uwewnętrznioną transfobię wynikającą z faktu, że one nie pasują do neurotypowego wzorca osoby z niezgodnością płciową – przekonywała ekspertka.
Seksualność osób neuroatypowych. Zaburzenia erekcji u mężczyzn, suchość pochwy u kobiet
Badania potwierdzają częstsze występowanie dysfunkcji seksualnych u osób w spektrum autyzmu. U mężczyzn są to najczęściej zaburzenia erekcji. Ma to związek z objawami osiowymi spektrum autyzmu. Osoby w spektrum dużo częściej doświadczają wraźliwości na ból. Problemy z popędem seksualnym, podnieceniem, nawilżeniem pochwy, problemy z satysfakcją, jakością orgazmu u kobiet mogą mieć związek z odmiennym profilem sensorycznym, choć także ze współwystępowaniem trudności zdrowia psychicznego oraz leczeniem farmakologicznym.
Człowiek zdrowy seksualnie ma większe szanse na zdrowie psychiczne. Dlatego wsparcie osoby w spektrum powinno uwzględniać większe ryzyko rozwoju parafilii (red.: termin używany w seksuologii do określenia zaburzeń preferencji seksualnych, które wykraczają poza normy społeczne i medyczne). Z perspektywy klinicznej ważne jest uwzględnienie odmiennych upodobań płynących np. z innego profilu sensorycznego, innego sposobu przetwarzania informacji, budowania relacji i nietraktowania upodobań związanych z byciem osobą w spektrum w kategoriach parafilii.
Czytaj także: Dzieci w spektrum autyzmu w szkole. Rodzice, nie odpuszczajcie, są możliwości wsparcia
Edukatorka seksualna przytoczyła badanie, które mówi o pewnym rozumieniu tego, co związane jest z seksualnością.
Dr Izabela Fornalik:
Kiedy przyjrzymy się fantazjom osób w spektrum autyzmu, okazuje się, że nie tak wiele prezentuje fantazje parafiliczne. Z moich doświadczeń wynika, że wiele osób z takimi fantazjami ogląda pornografię parafilną. Bywa, że mówią o pewnym zapotrzebowaniu w rzeczywistości, kiedy już mają szansę realizacji swoich potrzeb seksualnych w relacji z drugą osobą. Ale nie przejawiają zachowań parafilnych.
Seksualność osób neuroatypowych. Dziewczynki i kobiety bardziej narażone na nadużycia seksualne – ryzyko rozwoju PTSD
Istnieje pojęcie fałszywej dewiacji, zwłaszcza u osób z niepełnosprawnością intelektualną. Sytuacja, w jakiej znalazła się ta osoba ze względu na niepełnosprawność intelektualną, powoduje, że ona podejmuje zachowania, które są przekroczeniem norm prawnych, czy też wyglądają jak zachowania parafilne, które de facto parafiliami nie są. Istotna jest edukacja i wspieranie w sposób odzwierciedlający ich potrzeby i doświadczenia.
Ekspertka przypomniała, że kiedy powstawał projekt edukacji zdrowotnej, Polskie Towarzystwo Seksuologiczne wnosiło o uwzględnienie neuroróżnorodności, ponieważ osoba w spektrum nie może dostać takiej samej edukacji seksualnej. Wsparcie seksuologiczne powinno uwzględniać, iż jest to grupa znacznie częściej narażona na ryzyko nadużyć seksualnych. Jest na ten temat mnóstwo badań i dorosłych i dzieci.
Dr Izabela Fornalik:
Znacznie bardziej narażone na nadużycia seksualne są dziewczynki i kobiety, ponieważ potrafią maskować swój autyzm. Często mają tak doskonale rozwinięty mechanizm kamuflowania, że nie są postrzegane społecznie jak autystyczne. I bywa, że stają się osobami nadużywanymi, ponieważ umówiły się z kimś przez czat seksualny, czy też czat randkowy i zakładały, że kiedy pójdą na spotkanie, to odbędzie się to, co ktoś zaproponuje, jednak nie potrafiły przewidzieć innych intencji osób, które umawiały się z nimi na randkę.
Niestety, bagatelizowane są skutki nadużyć seksualnych, doświadczenia przemocy seksualnej osób w spektrum. To nie jest dobre, ponieważ jest to grupa znacznie bardziej narażona na rozwój zespołu stresu pourazowego.
Już od dzieciństwa dziewczynka musi udawać kogoś, kim nie jest i spełniać oczekiwania osób neurotypowych. Kiedy więc próbuje zbudować relacje społeczne na dalszym etapie życia, również relacje intymne, często wychodzi z założenia, że ona całe życie udawała i nawet te relacje, które zbudowała nie są prawdziwe, bo przecież były zbudowane na zafałszowanym „ja”.
Czytaj także: Jedna minuta wystarczy, by wykryć autyzm u dziecka
Dlatego często w relacjach intymnych, romantycznych niosą duży bagaż nieufności i lęku przed ujawnieniem swoich neuroróżnorodności: spektrum autyzmu kocha się z ADHD, z nerwicą natręctw, i z innymi trudnościami zdrowia psychicznego. Osoby w spektrum boją się więc ujawnić swoją neuroróznorodność, a jeśli ujawnią, mają obawy, czy zostanie to przyjęte i czy nie będą musiały udawać w tej relacji nadal osoby neurotypowej, by być zaakceptowaną, kochaną.
Dr Izabela Fornalik:
Rozpoznawałam PTSD u osób, które wcześniej były traktowane jako osoby, u których występuje „fiksacja” na temat jakichś sytuacji, w których one uczestniczyły w przeszłości. Skoro są autystyczne, to sztywno myślą, a skoro sztywno myślą, to ciągle wracają do tych doświadczeń. Potem okazywało się, że te osoby spełniały wszelkie kryteria zespołu stresu pourazowego. Im głębszy stopień niepełnosprawności intelektualnej, tym większe ryzyko rozwoju PTSD, choćby z tego powodu, że istnieją trudności z przetworzeniem traumy, również trudności z dostępem do strategii przetwarzania pojęciowego, zwłaszcza werbalnego.
Seksualność osób neuroatypowych. Większa satysfakcja z bycia w związku z osobą neuroatypową, autystyczną niż neurotypową
Częstym błędem jest leczenie trudnych zachowań bez dostrzegania uwarunkowań, funkcji, jakie te trudne zachowania pełnią. Wsparcie powinno również uwzględniać aspekty związane z profilaktyką sprawstwa seksualnego. Bywa, że osoby w spektrum podejmują zachowania, które przekraczają normy prawne, bywa, że są to osoby w normie intelektualnej, ale bywa też, że jest to nieintencjonalne sprawstwo seksualne.
– Osoby w spektrum mają trudności w rozpoznawaniu braku zgody, określeniem wieku. Dlatego też często trafiają do mnie osoby, które oglądają pornografię dziecięcą, pornografię z udziałem zwierząt, ponieważ one mają trudności z rozumieniem, jaki jest wiek osoby na obrazku, czy coś jest normą, czy też nie. Obecność takich materiałów w internecie jest zgodna z prawem, więc dopiero analiza i pokazanie, jakie mogą nieść konsekwencje prawne pozwala na dalszą pracę. Równie ważne jest uwzględnienie aspektów związanych z tworzeniem relacji romantycznych – mówiła dr Izabela Fornalik.
Badania wskazują, że jeśli osoby w spektrum żyją z inną osobą neuroróżnorodną, najczęściej w spektrum autyzmu, mają znacznie większą satysfakcję ze związku, z życia seksualnego niż osoby w spektrum wiążące się z osobą neurotypową.
Zdaniem ekspertki bezwzględnie należy pamiętać, że nie ma dwóch takich samych osób autystycznych zarówno w funkcjonowaniu poznawczym jak i seksualnym. Bywa więc, że trzeba zmodyfikować: dostępne narzędzia, terapię, treningi seksualne, ale także zastanowić się nad sięgnięciem po nowe technologie. Już prowadzi się badania, czy można by użyć robotów seksualnych w pracy seksuologicznej z osobami autystycznymi.
