Retinopatia cukrzycowa od dawna uchodzi za jedno z najpoważniejszych i najbardziej podstępnych powikłań cukrzycy typu 1 i 2. Powtarzające się epizody hiperglikemii – czyli przewlekle podwyższonego poziomu glukozy we krwi – uszkadzają drobne naczynia krwionośne w siatkówce, prowadząc do mikrowylewów, obrzęków i zaburzenia dopływu tlenu do komórek światłoczułych. Skutkiem tego jest stopniowe pogarszanie się widzenia, a w zaawansowanych przypadkach – całkowita ślepota.
Czytaj też: Nie każda cukrzyca jest taka sama. Nowe badania zmieniają spojrzenie na ryzyko chorób serca
Nowe badanie przeprowadzone przez zespół z Wilmer Eye Institute przy Johns Hopkins Medicine dowodzi jednak, że nie tylko hiperglikemia, ale również hipoglikemia, czyli zbyt niski poziom cukru we krwi, może prowadzić do równie poważnych uszkodzeń siatkówki. To odkrycie rzuca nowe światło na dramatyczne przypadki pacjentów, u których mimo starannej kontroli glikemii dochodzi do pogorszenia wzroku – szczególnie wtedy, gdy poziomy glukozy gwałtownie się wahają.
Jak hipoglikemia aktywuje mechanizm ślepoty
W badaniu wykorzystano myszy z cukrzycą typu 1, u których sztucznie wywoływano epizody hipoglikemii. Analizy molekularne wykazały, że w odpowiedzi na niski poziom cukru dochodzi do akumulacji dwóch czynników transkrypcyjnych: HIF-1α i HIF-2α. Są to białka aktywowane zwykle w warunkach niedotlenienia tkanek, które w normalnych okolicznościach pomagają komórkom przetrwać, regulując produkcję energii i wzrost naczyń krwionośnych.
Jednak w warunkach cukrzycowej hipoglikemii dochodzi do patologicznego pobudzenia tych czynników, co wywołuje kaskadę ekspresji genów odpowiedzialnych za niekontrolowany wzrost i przeciekanie naczyń siatkówki. Te zmiany – znane również z zaawansowanej postaci retinopatii proliferacyjnej – są szczególnie groźne, ponieważ prowadzą do tworzenia nowych, niefunkcjonalnych naczyń, które pękają, krwawią i zaburzają strukturę siatkówki. W efekcie dochodzi do trwałych uszkodzeń i nieodwracalnej utraty wzroku.
Co istotne, zjawiska te nie występowały u zdrowych myszy poddanych hipoglikemii – co sugeruje, że mechanizm ten wymaga wcześniejszego „uwrażliwienia” organizmu przez obecność cukrzycy.
W kolejnym etapie badania naukowcy przetestowali eksperymentalny lek o nazwie 32‑134D, który selektywnie hamuje działanie HIF-1α i HIF-2α. Związek ten został wstrzyknięty bezpośrednio do ciała szklistego oka myszy – czyli żelowej substancji wypełniającej wnętrze gałki ocznej – zanim wywołano epizod hipoglikemii.
Wyniki opisane w Science Translational Medicine były jednoznaczne: lek całkowicie zablokował wzrost poziomu białek zależnych od HIF, które prowadzą do uszkodzenia siatkówki. U zwierząt leczonych 32-134D nie zaobserwowano wzrostu liczby patologicznych naczyń ani objawów retinopatii. To dowodzi, że farmakologiczna blokada kluczowego szlaku molekularnego może realnie chronić wzrok pacjentów z cukrzycą.
Główny autor badania, dr Akrit Sodhi z Johns Hopkins University School of Medicine, zaznacza, że te odkrycia mogą całkowicie zmienić podejście do terapii i profilaktyki retinopatii cukrzycowej. Zamiast koncentrować się wyłącznie na kontroli poziomu cukru, przyszłość może należeć do leków celujących w molekularne skutki zarówno hiperglikemii, jak i hipoglikemii:
Nasze wyniki wyjaśniają, dlaczego u pacjentów, u których wprowadza się ścisłą kontrolę glikemii – czyli intensywne obniżanie poziomu cukru – często obserwuje się nagłe pogorszenie retinopatii. To efekt dużych wahań glukozy, które aktywują ukryty mechanizm uszkodzeń w siatkówce.
Obecnie trwają przygotowania do badań klinicznych z udziałem ludzi, które mają ocenić bezpieczeństwo i skuteczność leku 32‑134D. Jeśli wyniki będą równie obiecujące jak w badaniach na modelach zwierzęcych, może to oznaczać przełom w leczeniu jednego z najczęstszych i najbardziej wyniszczających powikłań cukrzycy.
Dotychczasowa praktyka diabetologiczna koncentrowała się na unikaniu wysokich wartości glukozy, traktując hipoglikemię głównie jako zagrożenie ostre (omdlenie, śpiączka). Najnowsze odkrycia pokazują, że epizody niskiego cukru mogą mieć ciche, długofalowe konsekwencje, prowadząc do nieodwracalnych zmian w oku. Dlatego kontrola glikemii powinna uwzględniać nie tylko wartości średnie, ale też zmienność glukozy – czyli, jak często i jak silnie poziom cukru się waha.
